Wie was William Blake eigenlijk, en waarom blijven zijn gedichten en beelden zó lang nazinderen? Als je ooit The Tyger of London tegenkwam en je afvroeg wat daarachter schuilgaat, ben je hier op de juiste plek. In dit artikel neem ik je mee door Blakes leven, ideeën, poëzie en kunst. Je ontdekt hoe hij zijn eigen druktechniek uitvond, waarom zijn visioenen geen curiositeit maar een werkmethode waren, en hoe je zijn werk vandaag met meer plezier en inzicht kunt lezen en bekijken.
Wie was William Blake?
William Blake (Londen, 28 november 1757 tot 12 augustus 1827) was dichter, schilder, tekenaar en graveur. Hij wordt beschouwd als een van de meest originele stemmen van de Romantiek en tegelijk als een kunstenaar die buiten elke stroming valt. In zijn eigen tijd vond men hem vaak excentriek, later werd hij erkend als een visionair met een zeldzame synthese van tekst, beeld en filosofie. Blake ontwierp niet alleen zijn gedichten, hij drukte ze ook met een zelf uitgevonden techniek en kleurde ze met de hand, vaak samen met zijn vrouw Catherine. Zijn werk is doortrokken van bijbelse beelden, mythische figuren en scherpe maatschappijkritiek, maar bovenal van de verbeelding, die hij zag als de kern van menselijk bestaan.
Jeugd, opleiding en leertijd
Thuisonderwijs, boeken en vroege visioenen
Blake groeide op in een warm, eigenzinnig huishouden in Londen. Hij ging niet lang naar school en kreeg zijn vorming vooral thuis. Hij verslond Shakespeare, Milton en de Bijbel, en zette de eerste stappen in klassiekers en talen. Al jong sprak hij over visioenen van engelen en oudtestamentische profeten. Voor Blake waren dat geen zeldzame ervaringen maar een manier van zien die zich laat trainen. Die combinatie van leeshonger en visionaire verbeelding blijft zijn oeuvre bepalen.
Leerling bij James Basire
Op veertienjarige leeftijd ging Blake in de leer bij de graveur James Basire. Hij tekende in Westminster Abbey en andere kerken, waar de gotiek hem blijvend zou vormen. Die gotische studie van lijn, contour en reliëf zie je later terug in zijn strakke lijnvoering, zijn voorkeur voor duidelijke silhouetten en zijn liefde voor monumentale eenvoud. De leertijd leerde hem ook geduld en ambacht: een plaat kon maanden werk betekenen.
Royal Academy en de behoefte aan een eigen weg
Op zijn eenentwintigste werd Blake toegelaten tot de Royal Academy. Hij bewonderde Michelangelo en Raphael, maar ergerde zich aan modieuze idealen van algemeenheid en gladde effecten. In de marge maakte hij vrienden, maar hij koos vooral voor een zelfstandig pad. Dat onafhankelijke temperament verklaart niet alleen zijn techniek, maar ook zijn thematische keuzes: liever een eigen mythe dan meebuigen met de smaak van de dag.
De uitvinding van de illuminated books
Reliëfets: tekst en beeld uit één plaat
In 1788 experimenteerde Blake met reliëfets, een procedure die hij gebruikte voor zijn beroemde illuminated books. In plaats van lijnen in te bijten, beschermde hij tekst en beeld met een vernis, waarna het ongeharde koper wegëtste en de woorden en figuren in reliëf bleven staan. Vervolgens drukte hij de platen, kleurde ze met aquarel en bond de bladen tot boeken. Het resultaat is een intieme eenheid van typografie, illustratie en kleur, waarin je de hand van de maker bijna letterlijk ziet en voelt.
De samenwerking met Catherine Boucher
Blakes echtgenote Catherine was meer dan partner in het leven. Ze leerde schrijven, werkte mee als drukker en colorist, en hielp de atelierritmes vol te houden in moeilijke tijden. Bij veel exemplaren van de illuminated books komt de warmte van hun samenwerking tastbaar naar voren. Het is precies in die artisanale samenwerking dat Blakes werk zijn tegelijk huiselijke en bovenzinnelijke karakter krijgt.
Poëzie die je raakt en uitdaagt
Songs of Innocence and of Experience
Met Songs of Innocence (1789) en de latere pendant Songs of Experience (1794) maakte Blake zijn meest bekende bundel. In eenvoudige taal onderzoekt hij de twee tegengestelde toestanden van de menselijke ziel: speelse onschuld en doorleefde ervaring. Gedichten als The Lamb, The Tyger, London, The Chimney Sweeper en Holy Thursday lijken toegankelijk, maar bevatten morele spanningen en maatschappijkritiek die pas bij herlezing volledig doordringen. In 2016 verscheen een moderne Nederlandse vertaling, wat de drempel voor nieuwe lezers verder verlaagt.
Een leesadvies uit de praktijk: lees telkens een paar gedichten in paren, bijvoorbeeld een versie uit Innocence en de tegenhanger uit Experience. Let op terugkerende woorden, klankpatronen en het perspectief van de spreker. Je merkt dan hoe Blake mededogen en verzet laat botsen zonder je voor te kauwen wat je moet denken.
The Marriage of Heaven and Hell
In The Marriage of Heaven and Hell (circa 1790) geeft Blake zijn meest speelse, radicale manifest. Hij stelt dat wat wij als goed en kwaad ervaren vaak draait om energie en dwang, en dat onderdrukte energie zich wreekt in verstarring. De beroemde aforismen, soms prikkelend, soms teder, zijn minder paradox dan ze lijken: ze leren dat vitaliteit en verbeelding bronnen van inzicht zijn. Lees het niet als leerboek maar als atelierdagboek van een kunstenaar die zijn eigen grenzen test.
De profetische boeken: van Urizen tot Jerusalem
Blakes grotere mythische gedichten, vaak aangeduid als de profetische boeken, bouwen een eigen wereld op met figuren als Urizen, Los, Luvah en Tharmas. Urizen belichaamt verstarde rede en wet, Los is de smid van de verbeelding. In The First Book of Urizen en The Four Zoas zie je hoe de mens uiteenvalt in krachten en hoe verlossing pas mogelijk wordt wanneer verbeelding en liefde de verscheurdheid genezen. Milton en Jerusalem, geschreven in Londen en aan de kust bij Felpham, vormen de late, rijpe verwoording van die visie: niet politiek pamflettair, wel diep moreel en geestelijk. In Jerusalem staat het bouwen aan een innerlijk land centraal, een arbeid van verbeelding en vergeving.
Beeldende kunst: iconische voorstellingen en technieken
Ancient of Days en andere visioenen
Een van Blakes meest herkenbare beelden is The Ancient of Days, een figuur die een passer houdt boven een schijf van licht. Het is tegelijk scheppend en begrenzend, een perfect voorbeeld van Blakes ambivalente houding tegenover orde. Andere beroemde reeksen zijn de aquarellen bij de Bijbel en de imposante Rode Draak composities, waarin het lichaam een kosmische lading krijgt.
De Job-illustraties en Dante
In zijn Illustrations of the Book of Job bereikt Blake een verstilde helderheid: de lijn is streng, de compositie doorwrocht, de symboliek helder zonder uitleggerig te worden. De late aquarellen bij Dantes Divina Commedia tonen zijn vermogen om een klassiek tekstuniversum te lezen tegen de haren in en er eigen accenten aan te geven. Dat hij vlak voor zijn dood nog aan Dante werkte, laat zien hoe onaf de verbeelding voor hem bleef, tot aan het einde toe.
Van intaglio tot aquarel: de hand van de maker
Blake beheerste het intaglio-graveren voor commerciële opdrachten en gebruikte reliëfets voor zijn eigen boeken. Het handmatige kleuren van elke druk maakt elk exemplaar uniek. Wie de werken van dichtbij ziet, merkt hoe licht, water en pigment samen een miniatuurwereld oproepen. De lijn is nooit willekeurig, altijd expressief. Die nauwe band tussen ambacht en idee maakt Blakes pagina’s tegelijk tekening, prent, gedicht en meditatie.
Religieuze, filosofische en politieke ideeën
Visioen tegenover koude rationaliteit
Blake was geen vijand van denken, wel van een versmalling van de werkelijkheid tot wat meetbaar is. Hij verzette zich tegen een wereldbeeld dat de mens reduceert tot mechaniek. Voor hem is de verbeelding geen fantasie maar het orgaan waarmee de mens betekenis schept. Daarom laat hij Newton en Locke figureren als krachten van beperking, niet uit rancune, maar om ruimte te maken voor een rijkere waarneming die recht doet aan moraal, schoonheid en hoop.
Religie zonder verstarring
Blake is intens bijbels, maar wars van religieuze verstarring. Hij bekritiseert hypocrisie, dwang en de versmalling van liefde tot plicht. In zijn mythe is verlossing geen ontsnapping naar elders, maar de omvorming van het hart door verbeelding en vergeving. Zo kan hij scherp zijn tegen instituties en tegelijk diep christelijk spreken over liefde als levende kracht.
Politiek en tijdgeest
Blake leefde tijdens ingrijpende omwentelingen. De discussies rondom de Franse en Amerikaanse Revolutie lees je terug in zijn werk, maar nooit als simpele slogans. Hij keert zich tegen slavernij en onrecht, en ziet in echte vrijheid een innerlijke metamorfose. Dat maakt zijn poëzie nog steeds actueel, juist omdat ze verder gaat dan partijstandpunten en de wortel van verandering in de verbeelding plaatst.
Blake lezen en bekijken vandaag
Waar begin je als lezer
Start met een compacte selectie: The Lamb, The Tyger en London uit Songs, gevolgd door fragmenten uit The Marriage of Heaven and Hell. Lees langzaam en hardop. Let op herhaalde motieven zoals kinderstemmen, stadsgeluiden en lichtbeelden. Schrijf je eigen vragen in de marge. Blake beloon je geduld met tweede en derde lagen die pas bij herlezing opengaan.
Waar zie je zijn kunst
Wie Londen bezoekt, kan in Tate Britain en het British Museum meerdere werken en prenten zien. In musea in Boston en New York bevinden zich belangrijke bladen en aquarellen. Kijk altijd dichtbij. De schaal is vaak klein en de subtiele kleurtoetsen laten zich alleen van nabij goed lezen. Als je printtechniek interessant vindt, let dan op de kleine verschillen tussen drukken van hetzelfde blad.
Invloed en nalatenschap
Blakes reputatie groeide sterk in de negentiende en twintigste eeuw, onder meer door de bewondering van de Prerafaëlieten en latere critici. Zijn impact reikt verder dan poëzie: van beeldende kunst tot muziek. U2 noemde een album naar Songs of Innocence en later Songs of Experience. De regels die vandaag nog klinken in het bekende lied Jerusalem zijn voor velen een tweede volkslied geworden. Blakes vitaliteit werkt ook door in het werk van romantische landschapschilders, met wie hij het verlangen naar een doorleefd innerlijk landschap deelt. Wie die gevoeligheid wil vergelijken, kan eens kijken naar het werk van Caspar David Friedrich, waar stilte, symboliek en geestelijke ruimte samenkomen.
Vergelijkingen die helpen
Om Blakes lijngevoel en technische lef te plaatsen, helpt het om naar etskunst te kijken van een grootmeester als Rembrandt van Rijn, al is hun toon heel verschillend. En wie geboeid is door het samengaan van wetenschap en kunstzinnige verbeelding kan Blakes kritische houding spiegelen aan de onderzoekende geest van Leonardo da Vinci. Zulke vergelijkingen zijn geen ranglijst, maar een manier om scherper te zien wat Blake uniek maakt: hij maakt een wereld waar woord en beeld onafscheidelijk zijn.
Persoonlijke notities uit de praktijk
De eerste keer dat ik Blakes Ancient of Days van dichtbij bekeek, viel me op hoe doelbewust elke lijn is. In reproducties oogt het iconisch, in het echt zie je de kwetsbaarheid van aquarel op vezelig papier. Die combinatie van vastberadenheid en tederheid hielp mij zijn poëzie anders te lezen. Ook bij het lesgeven over The Tyger werkt het om niet te beginnen bij interpretaties, maar bij klank en ritme. Laat de cadans eerst werken en vraag pas daarna wat het gedicht volgens de lezer doet. Die omweg via de zintuigen is precies wat Blake beoogde.
Als je zelf grafiek maakt, probeer dan eens een miniatuurversie van zijn werkwijze: ontwerp tekst en beeld als één geheel, druk, en kleur daarna met een beperkt palet. Je merkt hoe beslissingen in de ene laag gevolgen hebben voor de andere. Dat wederkerige spel is de kern van Blakes atelier.
Veelvoorkomende misvattingen weggenomen
Was Blake een zonderling die alleen voor ingewijden schreef
Hij werd in zijn tijd soms zo gezien, maar dat beeld is te smal. Zijn taal is vaak helder en muzikaal, juist bedoeld om te klinken. De gelaagdheid ontstaat door herlezing, niet door academische geheimtaal. Zijn eigen overtuiging was dat zijn werk breed te begrijpen is als je bereid bent te kijken en te luisteren.
Is Blake alleen een religieuze dichter
Blake is intens spiritueel, maar niet moralistisch. Zijn kritiek op religieuze instellingen komt voort uit liefde voor het levende hart van geloof en menselijkheid. Daardoor is hij relevant voor lezers met uiteenlopende overtuigingen. Wie niets met religie heeft, herkent nog steeds zijn strijd tegen onrecht en verstarring.
Bestaan er juiste antwoorden op Blakes symboliek
Er bestaan patronen en terugkerende motieven die je kunt leren herkennen. Toch is er zelden één sluitende sleutel. Blake gaf geen handleiding en dat is geen gemis. De verbeelding, ook die van de lezer, is een actief onderdeel van het werk. In plaats van een code breek je mee aan een wereld.
Praktische leestips
Lees hardop. Leg bundels naast elkaar open zodat je beeld en tekst tegelijk ziet. Maak aantekeningen bij herhaalde beelden zoals lam, tijger, tuin, stad, licht. Plaats Songs of Innocence naast Songs of Experience. Geef lange gedichten de tijd, hoofdstuk voor hoofdstuk. Wissel lezen af met kijken naar prenten uit dezelfde periode. Bezoek bij gelegenheid een museum zodat het papier, de waterverf en de schaal je begrip verdiepen.
Kernwerken in vogelvlucht
Poëzie
Songs of Innocence and of Experience toont de tweespalt tussen kwetsbaarheid en doorleefd inzicht. The Marriage of Heaven and Hell speelt met aforismen en korte tractaten om de verhouding tussen energie en moraal te bevragen. De profetische boeken bouwen een mythologisch universum waarin verbeelding de helende kracht is. Milton en Jerusalem zijn hoogten waar taal, beeld en theologie samenvallen.
Beeldende reeksen
De Job-illustraties zijn een schoolvoorbeeld van narratieve helderheid met symbolische diepte. De Dante-aquarellen laten een late stijl zien die bijzonder lichtgevoelig is. The Ancient of Days en de Rode Draak beelden zijn monumenten van innerlijke anatomie: lichamen worden kosmische kaarten.
Waarom William Blake nu
In een tijd waarin we veel meten en wegen, herinnert Blake ons eraan dat niet alles telt wat je kunt tellen. Verbeelding is geen luxe, maar het orgaan voor betekenis. Zijn werk leert kijken voorbij cynisme en fatalisme, zonder de pijn van de wereld te verdonkeremanen. Dat maakt hem een bondgenoot voor lezers, makers en denkers die zoeken naar een taal voor rechtvaardigheid, schoonheid en hoop.
Samenvatting voor onderweg
- Blake is dichter en beeldend kunstenaar ineen, met een eigen druktechniek.
- Zijn kernwoorden: verbeelding, liefde, vergeving, vrijheid, aandacht.
- Lees Songs in paren en laat The Marriage je prikkelen, niet vastpinnen.
- Kijk dichtbij naar de handgekleurde bladen, voel de schaal en het papier.
- Zie zijn mythe als spiegel: niet ontsnappen, maar innerlijk vernieuwen.
Conclusie
William Blake is niet alleen een naam uit de literatuurgeschiedenis, maar een levende uitnodiging om anders te zien. Zijn gedichten zingen, zijn beelden ademen, zijn ideeën dagen uit. Wie de tijd neemt om zijn werk te lezen en te bekijken, ontdekt hoe verbeelding een vorm van waarheid kan zijn. Begin klein met een gedicht of prent, keer terug, en laat je eigen blik veranderen. Dat is precies het werk waar Blake op hoopte: een innerlijk Engeland bouwen, steen voor steen, woord voor woord, lijn voor lijn.
Wat maakt William Blake uniek binnen de Romantiek?
William Blake combineert poëzie, prentkunst en schilderkunst tot één geheel. Hij schreef, etste, drukte en kleurde zijn boeken zelf. Zijn werk is visionair en maatschappelijk betrokken, zonder pamflettair te worden. De verbeelding staat centraal als bron van waarheid en ethiek, waardoor zijn gedichten en beelden nog steeds nieuw aanvoelen.
Waar begin ik met het lezen van William Blake?
Start met Songs of Innocence and of Experience. Lees The Lamb, The Tyger en London, liefst hardop. Leg daarna The Marriage of Heaven and Hell naast je neer voor korte, prikkelende teksten. Wie meer wil, stapt in Milton of Jerusalem, bij voorkeur hoofdstuksgewijs en met aandacht voor terugkerende symbolen.
Welke kunstwerken van William Blake zijn essentieel om te zien?
Iconisch zijn The Ancient of Days, de Illustrations of the Book of Job en de aquarellen bij Dante. In musea als Tate Britain en het British Museum zie je zijn prenten en handgekleurde bladen. Kijk dichtbij: papiervezel, penseeltoets en lijnvoering maken veel van Blakes intensiteit zichtbaar.
Wat is de rol van Catherine Boucher in het werk van William Blake?
Catherine Boucher, Blakes vrouw, was onmisbaar als colorist, drukker en partner in het atelier. Ze hielp bij het mengen van kleuren, het drukken en het binden van de illuminated books. Haar betrokkenheid maakte het mogelijk dat Blakes ambachtelijke en artistieke visie in een doorlopend werkritme werkelijkheid werd.
Waarom klinkt ‘Jerusalem’ van William Blake nog steeds door in de cultuur?
De woorden uit Blakes Milton inspireerden een lied dat voor velen een tweede volkslied werd. Het drukt de hoop uit op een rechtvaardiger samenleving en een innerlijk land van vrijheid en waardigheid. Die combinatie van poëtische kracht en morele ambitie verklaart waarom William Blake generaties blijft aanspreken.
